Klasik bir kompozisyon yapısını düşünecek olursak, ilk akla gelen kompozisyon düzeni: Giriş, gelişme ve sonuç bölümleridir.
Giriş bölümünden kasıt, hangi düşüncenin, hangi ifadenin hangi görüşün savunulacağına karar verilmesi gereken bölümdür.
Gelişme bölümünde ise, giriş bölümünde verilen düşüncenin
savunmak, düşünceyi güçlendirmek için çeşitli örnekler vermek
gerekir. Bu bölümde mutlaka yapmanız gereken şey, giriş bölümünde öne sürdüğünüz düşünceyi savunacak veriler, örnekler bulmanızdır.
Bu şekilde gelişme bölümünü de sonlandırmış olursunuz.
Sonuç bölümünde ise, giriş ve gelişme bölümlerindeki düşüncelerin nereye vardığını ifade etmeniz gerekir.
Giriş bölümü dediğimiz zaman, mutlaka 1 cümle 1 paragraf olması gerekir diye bir şey söyleyemeyiz. Giriş bölümünde bir düşünce ortaya atılır ve bu düşünceyi bir kaç cümleyle nasıl savunacağınızı detaylandırabilirsiniz. En ideal olan giriş cümlesi bir paragraflıdır. Giriş cümlesinde kesinlikle, ” fakat, ama, lakin ” gibi ifadelere yer vermeyin.
Gelişme bölümünde ise, ortaya konulacak fikrin hangi verilerle destekleneceği ortaya konmalı. Bu bölümde ” fakat, ama, ancak” gibi ifadeleri kullanabilirsiniz. Ortaya attığınız düşünceleri çeşitli örnekler vererek güçlendirebilirsiniz. Gelişme bölümü, giriş bölümü gibi kısa olmaz. Giriş bölümünün 1 paragraf olacağını belirtmiştik. Klasik bir kompozisyonda gelişme bölümünün 3-4 paragraftan oluşması idealdir.
Sonuç bölümü ise, genellikle 1 paragraftan oluşur. Ama 1 paragraf olmak zorunda değildir, isterseniz 2 paragraf da yapabilirsiniz. Bu paragrafta ” Sonuç olarak, Özetle, en son olarak, sonuçla, toparlayacak olursak” gibi ifadeler okuyucunun sonuç bölümüne geldiğini gösterir
ve kompozisyonun sonuç bölümüne yakışır.
Giriş Bölümü :
Giriş Bölümünün Özellikleri : Giriş bölümünde konu ve konuya bakış açısı belirtilir.
Giriş Cümlesi:
ü Kısa ve ilgi çekici bir cümledir.
ü Bağlayıcı öğelerle başlanmaz. (Çünkü, Mesela gibi...)
ü Yazıda ele alınacak konuyu tanıtır; yazarın konuya nasıl bir yaklaşım getireceğini sezdirir.
ü Genelden özele (tümden gelim) yazılmış paragraflarda, paragrafın giriş cümlesi aynı zamanda paragrafın
ana düşüncesidir.
ü Tanımlama, açıklama, soru cümlesi biçiminde kurulabilir.
Kompozisyon giriş cümlelerine örnek:
ü Herhangi bir halk şiiri antolojisini başından sonuna okumayı hiç denediniz mi?...
ü Şiir, ne söylediğinden çok, nasıl söylendiği ile çekiciliğe ulaşır...
ü Softalık, bir düşünce, bir bilgi kanseri diye anlatılabilir...
Gelişme Bölümü :
Gelişme Bölümünün Özellikleri :
ü Gelişme bölümü; konuyu açıklayan, ana düşüncenin ortaya çıkmasına katkıda bulunan yardımcı düşünceleri içerir.
ü Konu, bu bölümde açılır. Bunun için de örneklerden benzerliklerden, karşıtlıklardan, tanık göstermelerden yararlanılır.
ü Ayrıntılar, gelişme cümlelerinde birbirini tamamlayarak, birbirine, bağlayıcı öğelerle bağlanarak sıralanır.
ü Gelişme bölümündeki paragraflardan her biri, dil ve düşünce yönünden kendisinden önceki ve sonraki
paragrafa bağlıdır.
ü Tüme varım yöntemiyle yazılan yazılarda ana düşünce, gelişme cümlelerinden biri olabilir.
Kompozisyon gelişme bölümlerine örnek 1:
Yazarken, kitapları bir yana bırakır, aklımdan çıkarırım; kendi gidişimi aksatır diye. (giriş cümlesi)
Gerçekten de iyi yazarlar üstüme fena abanır, yüreksiz ederler beni. Hani bir ressam varmış, kötü horoz resimleri
yapar ve uşaklarına, dükkana hiç canlı horoz sokmamalarını sıkı sıkı tembih edermiş, ben de öyle... Hatta çalgıcı
Antigenides'in bulduğu çare benim daha çok işime gelirdi Antigenides bir şey çalacağı zaman, kendinden önce ve
sonra halka uzun süre kötü şarkılar dinletirmiş... (gelişme bölümü)
Kompozisyon gelişme bölümlerine örnek 2:
Tiyatronun görevi yeni kelimeleri tanıtmak ve dile yerleştirmek değildir... (giriş bölümü)
Bu görev televizyon gibi yayın araçlarına düşer. Özellikle gerçekçi oyunlarda yeni türetilen ve halkın henüz
kullanmadığı kelimelerin kullanılmasına karşıyım. Şinasi : Tiyatroda kişilerin, kişiliklerine göre konuşması gerektiğini
söylerken en doğru ilkeyi göstermişti. Alışılmamış kelimeler sahnede kullanıldığında halkta tepki yaratıyor. Bugün Türkçe'yi
çok iyi kullanan yazarların yanı sıra, aşırı ve öz Türkçe kelimelerle dolu eserlerle de karşılaşıyoruz. Tiyatro eserlerinde
bunu yapamazsınız. Tiyatroda rol alan her oyuncu, kahramanın mensup olduğu toplum kesimine uygun biçimde konuşur...
(gelişme bölümü)
Sonuç Bölümü : Sonuç bölümü, belli bir bakış açısı doğrultusunda geliştirilen konunun açıklandığı, amaçlanan sonuca
ulaştırıldığı, konunun bir yargıya bağlandığı bölümdür.
Sonuç Bölümünün Özellikleri :
ü Dil ve düşünce yönünden kendinden önceki paragrafa bağlıdır.
ü Kısa bir biçimde kurulan bu bölüm, toparlayıcı ve özet niteliğinde olan bağlayıcı öğelerle
(kısaca, özetle, denilebilir ki) başlayabilir.
ü Tüme varım yöntemiyle yazılmış yazılarda, ana düşünce bu bölümdedir.
ü Öykü, roman, anı gibi türlerde anlatılan olayın bitiş durumunu içerir.
Sonuç bölümü için örnek :
Bir Kurban bayramı daha... 1930'lar çok çok gerilerde kaldı. O günlerin çocuğu da öldü gitti.
Sanılır ki, kişi bir kez ölür. Öyle değil oysa! Kişi, yaşam boyunca pek çok kez ölür.
Bakarım zaman zaman eski resimlere: İşte Phobus Fotoğrafhanesi'nde çekilmiş resimler.
Golf pantolonlu, ya da kısa pantolonlu bir çocuk... Ne oldu ona?
Öldü gitti. Daha sonra ilkokul, ortaokul, lise sıralarındaki çocuklar, gençler... Hepsi yok oldular. Yok olmak değil mi ölmek?
Öyle ise boyuna ölüyoruz, biçimden biçime giriyoruz, bambaşka bir insan oluyoruz zamanla.
Altmışındaki kişiyle sekiz, on, on beş yaşların kişisi nasıl olur da aynı insan olur, olabilir?
Zamanın bir oyunu bu bize.
Hep ölüyoruz, öle öle büyüyor, değişiyoruz, son ölüme doğru gidiyoruz.
Yazıda Başlık : Bir yazıya verilen ada başlık denir.
Başlık, bir yazının neyi anlattığını, ya da bu yazının yazılma gerekçesini sezdirecek bir özellik gösterir. Kısaca konuyu
tanıtan, ana düşünceyi birkaç sözcükle yansıtan sözdür. Başka bir deyişle başlık; konu -
ana düşünce uyumunu yansıtan bir özellik gösterir.
"Bu yazıya en uygun başlık hangisi olabilir?" Şeklindeki sorularda, bu açıklamalar dikkate alınarak başlık saptanmalıdır.
